ในอดีตเป็นของว่างที่นิยมทำทานกันในฤดูหนาว การล้อมวงกันเผาข้าวหลาม ก็เป็นการสร้างความอบอุ่นด้วย แต่ในปัจจุบันข้าวหลามเป็นของหวานที่หารับประทานได้ทั่วไปในทุกฤดู คำว่า “หลาม” เป็นลักษณะของการนำอาหารใส่ในกระบอกไม้ไผ่แล้วนำไปเผา เป็นภูมิปัญญาของคนโบราณอย่างหนึ่งในการถนอมอาหาร และพกพาเป็นเสบียงในการเดินทางได้สะดวก ข้าวหลามมีรสชาติหวานมัน เข้มข้นด้วยกะทิ ปัจจุบันหลายพื้นที่มีการดัดแปลงสูตรข้าวหลามของตัวเอง เช่น ข้าวหลามสังขยาและข้าวหลามบ๊ะจ่าง ของจังหวัดนครปฐม และแหล่งขายข้าวหลามที่มีชื่อเสียงอีกที่หนึ่งคือ หนองมน จังหวัดชลบุรี ซึ่งทั้ง 2 จังหวัด มีวิธีการทำข้าวหลามที่ต่างกัน กับส่วนผสมทั้งหมด (ข้าวเหนียว น้ำตาลทราย กะทิ ถั่วดำ เกลือ) ให้เรียบร้อยก่อนกรอกลงกระบอกแล้วนำไปเผา แต่ของนครปฐมจะใส่ส่วนผสมทีละอย่าง (ใส่ข้าวเหนียวดิบก่อน และค่อย ๆ กรอกน้ำกะทิที่ปรุงรสด้วยน้ำตาลและเกลือ ให้ไปผสมกันในกระบอกไม้ไผ่ จากนั้นใส่ถั่วดำ ลงตรงปากกระบอก แต่ไม่ว่าวิธีการไหน ก็ได้ข้าวหลามที่รสชาติอร่อยหอมมันไม่ต่างกัน